İsrail, İran’a saldırdı ve coğrafyanın tüm gündemi değişti. Öyle görünüyor ki bu durum beklenenden daha uzun sürecek.

Yanıbaşındaki komşusu saldırıya uğrayan Türkiye açısından durum çok daha hassas. İki ülke arasında yüzyıllara dayanan çatışmasızlık hali, kuşkusuz aralarında sorun olmadığı anlamına gelmiyor. Coğrafyada pek çok soruna ve başlığa farklı baktığımız, kritik bazı konularda ciddi rekabet içinde olduğumuz da vakıa. Ancak Türkiye’nin İsrail saldırılarıyla birlikte ortaya çıkan süreçte Tahran’ın yanında olması; komşuluk, kardeşlik, ticari ortaklık ve benzer pek çok başlık altında makul ve sahici bir tavır.

VEKİL GÜÇLER STRATEJİSİ

İran, 1979 devriminin ardından yaşadığı ambargo ve kuşatmayı, savunma hattını ülke sınırlarının dışında kurarak kırmayı hedefledi. Lübnan ve Suriye üzerinden başlayan bu etkinliğin, Hizbullah’la birlikte İsrail’e karşı da ciddi bir tehdidi ortaya çıkardığını söyleyebiliriz. Sonuçta İran’ın bu geniş savunma hattı, Lübnan’dan Suriye’ye, Irak’tan Yemen’e kadar kendisine geniş bir alanda nüfuz imkanı verdi. Bu etkinliğin merkezinde Şiiliğin belirleyici rol oynadığı vakıa. Ancak sınırlı da olsa belli Sünni gruplarla da bu tarz bir ilişki geliştirdi Tahran yönetimi.

Bu stratejinin İran’ı geniş bir coğrafyada güçlü kıldığı, hatta yakın bir tarihe kadar da ülke içindeki korunaklı halini beslediğini söyleyebiliriz. Bu denge, ABD-İsrail hattının Lübnan ve Hizbullah’tan başlayarak bu vekil güçlerini hedef almasıyla değişti. Şu anda Irak’taki durum farklı olsa da bu etkinliğin hayli zayıfladığı ortada. Devamı, İsrail’in üstelik ABD ile müzakere halinde olan İran’a yönelik saldırısı oldu.

REJİM DEĞİŞİKLİĞİ VE NÜKLEER KONUSU

Bu saldırının iki temel gerekçesi malum. İlki, Tahran’ın sahip olduğu nükleer kapasitenin tehdit edici boyutlara geldiği. Diğeri bununla iç içe geçmiş olan rejim değişikliği meselesi. Yeri gelmişken Türkiye’nin bu soruna dair duruşuna biraz daha değinmekte yarar var.

Ankara, barışçıl amaçlarla nükleer teknoloji geliştirme konusunda Tahran’a şans verilmesinden ve müzakere edilmesinden yana. Ayrıca rejim değişikliği konusunda ortaya atılan tüm tezleri, bu ülkenin içişlerine bir müdahale olarak görüyor. Dolayısıyla saldırı ve silahların gölgesinde bu ülkeye dayatılacak rejim değişikliği projelerine son derece mesafeli. İran’da olabilecek değişimlerin, tamamen dış müdahaleden bağımsız ve halkın kendi iradesiyle gerçekleşmesi dışında hiçbir seçeneği masada tutmuyor.

BATI VE ÇİN'İN İRAN REKABETİ

Rejim değişikliği tartışmalarının bugüne kadar hiç olmadığı kadar sıcak tutulmasının, İran’daki rejimin niteliğinden Avrasya hattındaki yerine ve anlaşmalarına kadar hayli uzun bir gerekçe listesi var. Batıya daha yakın bir yeni yönetim, İran’la muazzam ölçekte anlaşmalar yapan Pekin yönetimi açısından ciddi sorunlara kapı açabilir.

Burada şimdi konuşulması hayli erken görünen senaryo, Tahran’ın kendi dinamikleriyle Batıya bugünkünden daha yakın bir yönetim inşa etmesi. Böyle bir ihtimal ufukta görünüyor mu sorusuna cevap vermek için çok erken. Diplomasi kapılarının tümüyle kapalı olmadığını, taraflardan gelen açık ya da dolaylı demeçler üzerinden görebiliyoruz. Ancak bu denli inişli çıkışlı tavırlarıyla Trump’ın verdiği sürelerin, diplomasiye mi yoksa savaşın devamına mı kapı açacağını öngörmek zor.