İspanya’nın “ tarihi uluslar” olarak adlandırılan üç özerk topluluğu Katalonya, Galiçya ve Bask, bölgesel yönetim alanında mücadelelerle geçen uzun bir geleneğe sahipler. İspanya’nın genel demokratikleşmesinin bölge halklarının haklarının karşılanmasıyla sıkı bir bağlantısı bulunmakta.
1975 yılında Franco döneminin sona ermesiyle birlikte bölgeselleşme süreci başlamış oldu. 15 Haziran 1977 seçimlerinden sonra demokratikleşmenin önünü açan bölgeselleşme süreci hız kazandı. İspanya’nın Franco dönemindeki faşist politikalarla büyüyen Katalan ve Bask meselesini 1978 Anayasası üzerinden hangi süreçle aştığı önemli bir örnek.
İspanya anayasanın yapılabilmesini sağlayan demokratikleşme sürecine kadar aktörler eşit etkide değildi. Eşit aktörler, anayasa yapım sürecinde farklı grupların geniş temsilinin sağlandığı kurucu meclis oluşturmakla sağlanmış oldu.
Eşit aktörlerin müzakere sürecinde iradelerini özgürce ortaya konulmasını sağlayan “özgür ortamın” sağlanması gerekmekteydi.. Bu nedenle özgür ortamda fikirlerini söyleyenlerin hukuk güvenliği altında olması şarttı.
Kral Carlos’un yardıma çağırdığı liberal Adolfo Suarez başbakan olduktan sonra 1977 yılının Haziran ayında seçim yapılacağını açıkladı, hak ve özgürlükleri yasal güvence altına aldı ve en önemlisi demokratikleşmenin yolunu açacak olan hamleyi yaparak siyasi mahkumlara yönelik af ilan etti. Nihayet eşit aktörlerin özgür bir ortamda, temel meseleler ve ilkeler üzerinde müzakere ederek, yeterli kabul edilebilecek düzeyde uzlaşıya varabilecekleri ortam yaratılmış oluyordu. (Mehmet Sercan Ercan- İspanya Anayasası’nın Yapım Sürecine İlişkin Bir İnceleme İstanbul Medipol Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Güz 2022)
İspanya kurucu iktidarı çoğulcu, özgürlükçü, katılımcı, demokratik bir anayasa yapma niyetine sahipti. Nitekim İspanya Anayasa’sının da 1. maddesinde “İspanya’yı, hukukun üstünlüğüne bağlı, özgürlük, adalet, eşitlik ve siyasi çoğulculuğun en yüksek değerlerini savunan sosyal ve demokratik bir devlet olarak kurar” düzenlemesi yapıldı. 2. madde siyasi birliği vurgularken İspanya’yı oluşturan millet ve bölgelerin özerklik........