Soru: Nefis ne demektir?

Cevap: Nefsin birçok anlamı bulunmaktadır. Örneğin Kuran-ı Kerim’de nefis ‘ruh’ anlamında kullanılmıştır. "Allah, ölecekleri zaman ruhlarını alır"^{[Zümer 42].}

 İkinci anlamı, "zat ve şahıs" anlamındadır. Bakara suresinin 42.ayetinde Allah şöyle buyurur: "Ve hiç kimsenin kimse adına bir şey yapamayacaĝı, kimseden bir şefaat kabul edilmeyeceĝi, kimseden fidye alınmayacaĝı ve yardım görülmeyeceĝi bir günden sakının"

 Üçüncü anlamı, insanın temayül ve istekleri anlamındadır. Yusuf suresinin 53. ayetinde Allah şöyle buyurur, "(Yine de) Ben nefsimi temize çıkaramam. Çünkü gerçekten nefis var gücü ile kötülüĝü emredendir. Şüphesiz, benim Rabbim, baĝışlayandır, esirgeyendir"

 Dördüncü anlamı,  insanın kalbi ve iç alemi anlamındadır. Îsra suresinin  25. ayetinde Allah şöyle buyuruyor:" Rabbiniz, sizin içinizdekini daha iyi bilir. Eĝer iyi kimseler olursanız, elbette Allah kendine dönüp tövbe edenleri baĝışlar"

 Beşinci anlamı, "can" anlamında kullanılmıştır. Al-i İmran suresinin 61.ayetinde Allah şöyle buyuruyor:" Artık sana gelen bunca ilimden sonra, onun hakkında seninle 'çekişip tartışmalara girişirlerse' de ki:" Gelin oĝullarımızı ve oĝullarınızı, kadınlarımızı ve kadınlarınızı, canlarımızı ve canlarınızı çaĝıralım; sonra karşılıklı lanetleşelim de Allah’ın lanetini yalan söyleyenlerin üstüne kılalım."

 Bütün zikretmiş olduĝumuz anlamları "zat" mefhumu üzerinde yorumlayabiliriz. Sonuç itibari ile nefis yani "zat" demektir.

İkinci önemli nokta, nefsin mertebeleri (dereceleri) konusundadır. Nefis tek bir hakikate/gerçekliĝe sahiptir . Nefis bedene talluk eden bir ruh görevindedir.Ve bu Ruh insanın maddi anlamda ulaşmış olduĝu makamda tecelli etmektedir. Nefsin " Emmare, levvame ve mutmeinne " mertebeleri bulunmaktadır.

Nefs-i Emmare: Kötülük emreden nefis demektir. Nefsin en aşaĝı mertebesidir.

Nefs-i lavvame: Kendini kınayan, ayıplayan nefis demektir.

Nefs-i mutmainne: İçi rahat, şüpheleri kalmamış, hakikati anlayarak tatmine ulaşmış nefis demektir.

Bunlar nefsin derece ve makamlarıdırlar. Yani her nefis insana kötülüĝü emretmediĝi gibi nefsin bir diĝer makamı olan "vicdan" insanı kötülükten alikoyar.

Soru: Însan nefsi, insanı iyi işlere sevketme yerine neden sürekli ona kötü işler yapmasını emreder ve nefsi nasıl terbiye edebiliriz?

Cevap: Bu sorun, insan aklı ile nefisi arasında sürekli var olan bir sorundur. Însan nefsi , insan aklı ile sürekli bir savaş halindedir. İnsan bu mücadelede aklın yolunu tutar ise işte o zaman akıl nefse karşı galip gelir ve onu kendi kontrolü altına alırken aynı zamanda tedricen nefsin üst mertebelerine de ulaşmış olur. Naziat suresinin 40-41. ayetlerinde Allah(cc) şöyle buyurur: "Her kim de Rabbinin makamından korkmuş ve nefsi hevadan nehy eylemiş ise, muhakkak cennet onun varacaĝı yurttur.".

 Îkinci olarak nefsin tezkiyesi/terbiyesi konusudur ki, bu nefis sürekli bir şekilde ıslah edilmelidir. Şems suresinin 10. ayetinde Allah(cc) şöyle buyurûyor:"Ve onu (isyanla, günahla) örtüp saran da elbette yıkıma uĝramıştır.". Însanın nefsi bir yılan gibidir. Ona her ne kadar yiyecek takviyesi yapılır ise daha güçlü olur ve öyle bir zaman gelir ki, insanı yutar. Mevlana’nın tabiri ile “Nefis ejderha gibidir , O ne zaman öldü”

 Nefis de aynı şekildedir. Nefsi zayıf tutmalı onu tezkiye ve ıslaha tabi tutmalıyız. Kuran'da bu amelden, nefsin tezkiye edilmesi olarak bahseder. Nefsi ıslah ettiğimiz an nefsin en üst mertebelerine de ulaşabilme fırsatına nail olabileceğiz.

♦  Ufkumuz maarif grubu tarafından tedvin edilmiştir.