1. YAZARLAR

  2. Fikret YAŞAR

  3. Kurd Devletleri (4) - Zazalar
Fikret YAŞAR

Fikret YAŞAR

Fikret YAŞAR
Yazarın Tüm Yazıları >

Kurd Devletleri (4) - Zazalar

A+A-

Ziyar Devleti (Zazalar)

Kurd Ziyari Devleti,  Buveyhi Devletinden önce Kurdistan’ın doğusunda orta İran’ı Kapsayan bölgedeMerdaviç é ZİYAR  tarafından kurulmuştur.

Dileman (Deylemi) Aşireti’ne mensup Merdaviç ê Ziyar tarafından Kürdistan’ın doğusunda kurulan bu devlet, Zaza olarak bilinen Dimilî Kurdler’inin son büyük egemenliğidir. Merkezi Curcan’ın kuzeyi ve Mazendaran’da bulunan ve 928-1043 yılları arasında yaşan devletin egemenlik alanı Taberistan ve Curcan’ı da içine alarak güneyde İsfahan ve Hemedan’a, batıda El Cezire ve Irak’a, kuzeyde ön Kafkasya’ya kadar uzanıyordu.

Taciklerin 875 ile 999 yılları arasında doğu İran’da kurduğu Samaniler hanedanında ordu komutanlığı yapan Merdaviç  Abbasilerin zulmünden şikayetçi olan Kurd aşiretlerini yine Abbasi otoritesinin zayıfladığı sırada bir araya getirebilmişti. Hemedan ve İsfahan’da  yaşayan Kurdler’i harekete geçiren Merdaviç, kısa sürede Kurdistan aşiretlerini birleştirerek bir ordu kurmayı başarmış ve Abbasilerin bölgedeki egemenliğine son vererek yeni bir Kurd devleti kurmuştu.

9. yüzyılda  Merdaviç é Ziyar öncülüğünde birleşmeyi başaran Kurd aşiretlerinin Keya Antlaşması ile birlik sağlamaları  İslamiyet döneminde Kurdler’in devletleşmesi yönünde  önemli bir girişimdi. Zira Araplar  her girişimlerinde Kurdler’i  -bugün olduğu gibi- bölücülük ve dinsizlikle suçlayarak milli birlik girişimlerini engellemiş ve din kardeşliği hikayesiyle ümmet çatısı altında devşirmeye çalışmışlardı.

Kurdler’in devletleştiği 9.yüzyıl aynı zamanda Türk ve Arap istilasıyla tanıştığı ve devşirtilmeye zorlandığı  dönemin başlangıcıdır. Arapların yürüttüğü aşiret ve mezheplere böl ve yönet politikası başarılı olduğu için sonraki dönemlerde Türkler tarafından  aynı politikalar Kurdler’e uygulanmış ve bugünlere değin Kurdler’in feodal-ümmetçi yapıdan ulusal birliğe geçişleri işbirlikçi ağa ve şeyh otoriteleri vasıtasıyla engellenmiştir.

Bu dönemde bölgeye devam eden akıncı göçleriyle güçlenen Türkler, ordularında paralı askerlik yaptıkları  Abbasi ve Kurd emirlere  karşı savaşa giriştikleri süreçtir. Bu yüzdendir ki söz konusu dönemde Abbasi egemenliği yok olmuş ve kurulan Kurd devletlerinin ömrü de ancak 100,  150 yıl sürmüştür..

Mezopotamya’ya  yerleştikten sonra göçebe çadır kültüründen yerleşik  hayata geçişi başaran Asya akıncılarının savaşçı karakterleri Arap cihad anlayışıyla birleşince Ön Asya önce kana bulanmış sonrasında da tüm  kültür değerleri talan edilerek el değiştirmiştir.  Selçuklu ve Osmanlıya ait tarihi  eserlerin tümünde Mezopotamya aklı ve yaratıcılığı olduğu halde resmi tarih bu zenginliği istilacılara mal etmektedir.  Oysa Timurlenköncesi Asya’da göze çarpan en önemli tarihi (!) eser -Çin setine varıncaya kadar- deriden yapılan  çadırlardı(otağ)  .

Timurlenk Ön Asya’yı kana buladıktan sonra gördüğü uygarlığı Asya’ya taşımak için beraberinde pek çok alim, usta ve levazımatçı götürmüş ve sonrasında Asya’da ilim, tarım ve mimari gelişmiştir.

Bu dönemde Arap ve Asyalı göçebelere karşı verilen savaşlarda  kahramanlıklarıyla ünlenen Kurdler  egemenlik alanlarında birkaç yeni Kurd devletinin ortaya çıkmasına sebep olmuştur.

Emirlerinin “KEYKAWUS” adını kullanarak hükümdarlık yaptığı Ziyarlar Devleti de bu dönemde kurulmuştur. Ancak bu devlet, saltanat ve iktidar hırsına kapılan bir başka Kurd hanedanı  Buveyhiler tarafından yapılan bir iç darbe sonucu tarih sahnesinden silinmiştir.

Khusrew  “Kurd Devletleri” adlı eserinde bu devletin gelişmişliğini şöyle açıklamaktadır: “Gelişmiş bir askeri güce sahip olan Ziyarlar döneminde İslam sonrası Kurd Mimarisi büyük bir gelişme kaydetmiş, özellikle matematik, astronomi, tıp ve fizik alanlarında büyük bilim adamları yetişmiştir.”

Kurdistan coğrafyasında Kab kültürü (kümbet mimarisi) disipline edilerek mimariye uyarlanmış ve cami kubbeleri biçim kazanmıştır. Aynı zamanda bir milli Kurd sembolü olan on köşeli Gımbed a Kawus (Kawus Kümbeti) bu dönemde yapılmıştır. Halen İran’ın Gülistan bölgesinde bulunan Gımbed a Kawûs Ziyarlar döneminin en görkemli eserlerinden biridir. 1006 yılında yapılan kümbet, Curcan şehrinin kuzeyinde bulunmaktadır. Bir efsaneye göre Key-kawus’un naaş’ı cam bir tabut içinde bu kubbede asılı durmaktadır.

Ziyarlar döneminde yetişen en önemli bilim adamlarından El Bruni,  devrin hükümdarı  tarafından desteklenmiş ve meydana gelen gök olayları  hakkında önemli araştırmalarda bulunmuştur.

Astrofizikçi El-Bruni gibi bilim adamlarının yetiştiği Ziyarlar döneminde devlet felsefesinde yeni açılımlar yaparak sosyolojik tespitleriyle günümüze ışık tutan  “kawusname” adlı eser de yine bir Kurd emiri Key-Kawus’un amcası tarafından yazılmış olup, kıymetini günümüze dek koruyabilmiştir.

Mimari ve bilimsel çalışmaların yanı sıra el sanatlarında da ileri olan Ziyarlar’ın egemenlik bölgesindeki “Qelar deşt” (kalar ovası) kazılarında el sanatlarındaki gelişmişliği sergileyen pek çok eser ortaya çıkarılmıştır. Süs ve mutfak eserlerinin yanı sıra paha biçilmez aslan motifli altın bir kupanın bulunması da devletin zenginliği ve gelişmişliğine yorumlanmaktadır.

Yaklaşık yüz yıl gibi bir süre egemenliğini sürdüren Kurd Ziyari Devleti, ordu ve  devlet kademelerinde görev alan bir başka Kurd hanedanına mensup kişilerin girişimleri sonucu bir iç darbe ile son bulmuştur(1043).

Bin yıllık Kurd tarihine baktığımız zaman birbirleriyle savaşta kendi kavimlerine karşı aslan kesilmişlerdir, bu yüzden de başkalarıyla savaşlarda kendilerine yenilmişlerdir.

Halk arasında bu durum şöyle ifade edilir:

-Başkalarına karşı tilki, kendine aslan kesilme…

-Dınya dıjmıné kevé, kev ji dıjmın é seré xwo ye.

-Kırmé daré, jı daré nebit, zevala daré ji nabit. Vb gibi …

İnsanlık tarihi kadar eski olan  bu tespitler toplumların kaderlerinde belirleyici rol oynamıştır.

Sorumlu kişilik, bu tespitlere göre doğru rol alan kişiliktir.

Bu da cesaret ve bedel gerektirir.

(Devam edecek...)

Kaynak:

*Khusrew- Kurd Devletleri

Kaynak:Yuksekovahaber.com

Önceki ve Sonraki Yazılar

YAZIYA YORUM KAT

UYARI: Küfür, hakaret, rencide edici cümleler veya imalar, inançlara saldırı içeren, imla kuralları ile yazılmamış,
Türkçe karakter kullanılmayan ve büyük harflerle yazılmış yorumlar onaylanmamaktadır.